Het kon er fel aan toe gaan vorige eeuw, toen kunstenaars architecten probeerden te overtuigen van het belang van kunst in gebouwen. Met kunst wilden ze verhalen en gevoel toevoegen aan die anders maar functionele architectuur – zoals die van ziekenhuizen. Een voorvechter hiervan was Berend Hendriks, en wat hij voor ogen had is te zien in de hal van locatie VUmc, die hij in 1964 vulde met een meterslang mozaïek.
Tekst: Sandra Smets • Foto: Marieke de Lorijn, Julia Sterre Schmitz, Christian van der Kooy
eel kenmerkend voor die kunstopdrachten van toen”, zegt Sabrina Kamstra, hoofd Kunstzaken van Amsterdam UMC, tijdens een wandeling door het gebouw. “Het heet Kruistocht van de Mensheid”, vult haar collega Menno Dudok van Heel aan en wijst op enkele details zoals een rolstoel, patiënten, een operatiekamer: “Dit stelt de ziekenhuiszorg voor, vanuit een christelijke thematiek. Hendriks haalde duizenden steentjes persoonlijk in Murano, bij Venetië.”
Een uniek werk, maar nu in goed gezelschap: door de fusie van VUmc en AMC komen ook de kunstcollecties samen. ‘Dit mozaïek is een tijdgenoot van een wandkunstwerk van Lex Horn in locatie AMC, afkomstig uit het voormalige Swammerdam Instituut”, vertelt Kamstra. Bovendien bezit locatie AMC zelf ook een sculpturaal werk van Hendriks. Nu zitten die allemaal in eenzelfde collectie, wat interessante combinaties en daardoor kunsthistorische verdieping oplevert.
Kruistocht van de Mensheid, Berend Hendriks
VUmc ontstond in de jaren zestig en AMC begin jaren tachtig, tijden waarin bij bouwopgaven een percentage van de bouwsom werd gereserveerd voor kunst. Vervolgens gingen beide ziekenhuizen ‘losse’ kunst aankopen, kenmerkend voor de Nederlandse kunst van na 1945. Het AMC verzamelde 6000 kunstwerken, met nadruk op vrouwelijke kunstenaars en een diverse culturele achtergrond. VUmc verwierf er 550. Daardoor betekent een wandeling door deze gebouwen vanzelf een kunst-route. Op locatie VUmc passeren we de ‘Waterval’ van kunstenaarsduo De Boer Lichtveld, een golvende wand van glas en metaal. Uit de binnengevel ernaast steken honderden kleurige schijven, door Peter Struycken ontworpen voor deze smalle hoge muren waar ‘gewone’ schilderijen niet snel passen. Dit is een moeilijk pand, leggen Kamstra en Dudok van Heel uit.
162_Untitled, Popel Coumou
Meer inhoud en geneeskunde
Maar juist bij moeilijke architectuur kan kunst in opdracht handig zijn, omdat kunstenaars hun ontwerp aanpassen aan de ruimte. Zo benutten Struycken en De Boer Lichtveld de veelhoekige architectuur op speelse wijze. Meer kunstopdrachten – liefst met opnieuw zo’n percentagebudget als vorige eeuw – is dan ook een wens van zowel Kamstra als van Dudok van Heel, die sinds drie jaar op locatie VUmc zit. Maar het worden wel andere opdrachten dan vroeger: minder geënt op de fysieke ruimte, meer op de inhoud en geneeskunde.
“Neem het Voetenplein op de AMC-locatie”, legt Kamstra het verschil uit. “Daarboven hangt een sculptuur van Auke de Vries die zich verhoudt tot de schaal van de architectuur, dat is uit de beginfase van het ziekenhuis. Maar het fotofries van Roy Villevoye is recenter en is heel anders. Dat brengt met menselijke foto’s het plein visueel bijeen, tot een ontmoetingsplek. En onlangs bij de beddentorens heeft Elspeth Diederix ook kunst geïntegreerd met de medische functie: fotowanden waarvoor ze medicinale planten heeft gebruikt.”
Opdrachten hebben nog een voordeel, vertelt Dudok van Heel: “Zo kun je een geschikt kunstwerk verwerven, vaak van formaat, van kunstenaars wiens werk op de markt al veelgevraagd is. Afra Eisma ontwierp onlangs een wandtapijt voor het ziekenhuis en nu is Antonis Pittas bezig.” Intussen blijft de ziekenhuisarchitectuur een uitdaging: de gebouwen zijn functioneel, technologisch, veranderen daardoor snel, en wat als een ziekenhuisbed uitschiet? “En: stel dat medewerkers vijf dagen in de week naar een bepaald kunstwerk moet kijken, zorg dan dat het interessant blijft, én dat het omarmd wordt door het personeel”, zegt Kamstra. “Een kunstenaar gaat dus al vroeg in gesprek met de medewerkers, ook opdat ze weten 'o, dit is voor óns gemaakt'.”
Kunstzaken volgt de fysieke veranderingen in de gebouwen en claimt het liefst op tijd ruimte voor kunst – zoals een nis naast de lift in de nieuwe beddentorens. Daarvoor ontwierp Popel Coumou een lichtbak met een architectonische voorstelling die heel zacht van kleur verandert. “Een soort wunderkammer”, zegt Kamstra opgetogen.
Art Science Dialogues
Andere opdrachten staan los van locaties. “We zijn Art Science Dialogues begonnen, dat zijn ontmoetingen tussen kunstenaars en wetenschappers zodat beide vakgebieden nieuwe inzichten opdoen”, legt Dudok van Heel uit. “Ook laten we soms kunst in oplage maken, of rond thema’s als corona. Een verrassing daarin was bijvoorbeeld de koffer die Narges Mohammadi van zeep maakte, verwijzend naar het handen wassen.’”
Wandelend door de ziekenhuisgangen wijst hij aan hoe andere resultaten van de corona-opdracht er hangen tussen de kunstwerken die vóór de fusie werden aangekocht. We staan stil bij een serie van Klaas Kloosterboer: krantenpagina’s vol coronanieuws die hij bedekte met zwarte verf. Net als een virus zorgen ze voor onduidelijkheid. Maar al maken ze de tekst moeilijk leesbaar, de onderliggende berichtgeving blijft duidelijk. Van de veertien werken uit deze serie zien we er hier bij locatie VUmc zeven. De andere zeven hangen bij locatie AMC, als ware het één groot museum met verschillende dependances. •
De zeepkoffer, Narges Mohammadi
De zeepkoffer, Narges Mohammadi
Art Science Dialogues
Andere opdrachten staan los van locaties. “We zijn Art Science Dialogues begonnen, dat zijn ontmoetingen tussen kunstenaars en wetenschappers zodat beide vakgebieden nieuwe inzichten opdoen”, legt Dudok van Heel uit. “Ook laten we soms kunst in oplage maken, of rond thema’s als corona. Een verrassing daarin was bijvoorbeeld de koffer die Narges Mohammadi van zeep maakte, verwijzend naar het handen wassen.’”
Wandelend door de ziekenhuisgangen wijst hij aan hoe andere resultaten van de corona-opdracht er hangen tussen de kunstwerken die vóór de fusie werden aangekocht. We staan stil bij een serie van Klaas Kloosterboer: krantenpagina’s vol coronanieuws die hij bedekte met zwarte verf. Net als een virus zorgen ze voor onduidelijkheid. Maar al maken ze de tekst moeilijk leesbaar, de onderliggende berichtgeving blijft duidelijk. Van de veertien werken uit deze serie zien we er hier bij locatie VUmc zeven. De andere zeven hangen bij locatie AMC, als ware het één groot museum met verschillende dependances. •
Meer inhoud en geneeskunde
Maar juist bij moeilijke architectuur kan kunst in opdracht handig zijn, omdat kunstenaars hun ontwerp aanpassen aan de ruimte. Zo benutten Struycken en De Boer Lichtveld de veelhoekige architectuur op speelse wijze. Meer kunstopdrachten – liefst met opnieuw zo’n percentagebudget als vorige eeuw – is dan ook een wens van zowel Kamstra als van Dudok van Heel, die sinds drie jaar op locatie VUmc zit. Maar het worden wel andere opdrachten dan vroeger: minder geënt op de fysieke ruimte, meer op de inhoud en geneeskunde.
“Neem het Voetenplein op de AMC-locatie”, legt Kamstra het verschil uit. “Daarboven hangt een sculptuur van Auke de Vries die zich verhoudt tot de schaal van de architectuur, dat is uit de beginfase van het ziekenhuis. Maar het fotofries van Roy Villevoye is recenter en is heel anders. Dat brengt met menselijke foto’s het plein visueel bijeen, tot een ontmoetingsplek. En onlangs bij de beddentorens heeft Elspeth Diederix ook kunst geïntegreerd met de medische functie: fotowanden waarvoor ze medicinale planten heeft gebruikt.”
Opdrachten hebben nog een voordeel, vertelt Dudok van Heel: “Zo kun je een geschikt kunstwerk verwerven, vaak van formaat, van kunstenaars wiens werk op de markt al veelgevraagd is. Afra Eisma ontwierp onlangs een wandtapijt voor het ziekenhuis en nu is Antonis Pittas bezig.” Intussen blijft de ziekenhuisarchitectuur een uitdaging: de gebouwen zijn functioneel, technologisch, veranderen daardoor snel, en wat als een ziekenhuisbed uitschiet? “En: stel dat medewerkers vijf dagen in de week naar een bepaald kunstwerk moet kijken, zorg dan dat het interessant blijft, én dat het omarmd wordt door het personeel”, zegt Kamstra. “Een kunstenaar gaat dus al vroeg in gesprek met de medewerkers, ook opdat ze weten 'o, dit is voor óns gemaakt'.”
Kunstzaken volgt de fysieke veranderingen in de gebouwen en claimt het liefst op tijd ruimte voor kunst – zoals een nis naast de lift in de nieuwe beddentorens. Daarvoor ontwierp Popel Coumou een lichtbak met een architectonische voorstelling die heel zacht van kleur verandert. “Een soort wunderkammer”, zegt Kamstra opgetogen.
162_Untitled, Popel Coumou
VUmc ontstond in de jaren zestig en AMC begin jaren tachtig, tijden waarin bij bouwopgaven een percentage van de bouwsom werd gereserveerd voor kunst. Vervolgens gingen beide ziekenhuizen ‘losse’ kunst aankopen, kenmerkend voor de Nederlandse kunst van na 1945. Het AMC verzamelde 6000 kunstwerken, met nadruk op vrouwelijke kunstenaars en een diverse culturele achtergrond. VUmc verwierf er 550. Daardoor betekent een wandeling door deze gebouwen vanzelf een kunst-route. Op locatie VUmc passeren we de ‘Waterval’ van kunstenaarsduo De Boer Lichtveld, een golvende wand van glas en metaal. Uit de binnengevel ernaast steken honderden kleurige schijven, door Peter Struycken ontworpen voor deze smalle hoge muren waar ‘gewone’ schilderijen niet snel passen. Dit is een moeilijk pand, leggen Kamstra en Dudok van Heel uit.
Kruistocht van de Mensheid, Berend Hendriks
Tekst: Sandra Smets • Foto: Marieke de Lorijn, Julia Sterre Schmitz, Christian van der Kooy
“Het lastige is dat de ARRIVE-trial niet zo makkelijk naar de Nederlandse situatie te vertalen is omdat de deelnemende vrouwen vaak veel overgewicht en andere risico’s hadden. Niet helemaal laagrisico dus. Ook keken al deze onderzoeken naar de kortetermijnresultaten, zoals kindersterfte en ernstige problemen kort na de geboorte. Maar er is niet onderzocht wat de eventuele langetermijneffecten van inleiden kunnen zijn, zoals op de cognitieve ontwikkeling van het kind,” aldus Ganzevoort. “Wij hebben nu naar deze langetermijneffecten gekeken.”
Lagere scores
Burger legt uit: ”Voor ons registratie-onderzoek gebruikten we hiervoor de gegevens van 226.684 Nederlandse kinderen uit de perinatale registratie, dat wil zeggen de hele periode van de zwangerschap tot na de bevalling, geboren na een zwangerschap zonder grote problemen.
eel kenmerkend voor die kunstopdrachten van toen”, zegt Sabrina Kamstra, hoofd Kunstzaken van Amsterdam UMC, tijdens een wandeling door het gebouw. “Het heet Kruistocht van de Mensheid”, vult haar collega Menno Dudok van Heel aan en wijst op enkele details zoals een rolstoel, patiënten, een operatiekamer: “Dit stelt de ziekenhuiszorg voor, vanuit een christelijke thematiek. Hendriks haalde duizenden steentjes persoonlijk in Murano, bij Venetië.”
Een uniek werk, maar nu in goed gezelschap: door de fusie van VUmc en AMC komen ook de kunstcollecties samen. ‘Dit mozaïek is een tijdgenoot van een wandkunstwerk van Lex Horn in locatie AMC, afkomstig uit het voormalige Swammerdam Instituut”, vertelt Kamstra. Bovendien bezit locatie AMC zelf ook een sculpturaal werk van Hendriks. Nu zitten die allemaal in eenzelfde collectie, wat interessante combinaties en daardoor kunsthistorische verdieping oplevert.
Het kon er fel aan toe gaan vorige eeuw, toen kunstenaars architecten probeerden te overtuigen van het belang van kunst in gebouwen. Met kunst wilden ze verhalen en gevoel toevoegen aan die anders maar functionele architectuur – zoals die van ziekenhuizen. Een voorvechter hiervan was Berend Hendriks, en wat hij voor ogen had is te zien in de hal van locatie VUmc, die hij in 1964 vulde met een meterslang mozaïek.