Nina van Sorge
“MS is er en brengt ongemakken met zich mee, maar belemmert veel mensen niet meer om
hun ambities te realiseren.”
“Weet een arts dat een rood en extreem pijnlijk been kan duiden op een infectie met Strep A? Zo niet, dan kan een patiënt binnen een dag overlijden.”
Met een Stairway to Impact-beurs van NWO, wil hoogleraar translationele microbiologie Nina van Sorge helpen om infecties met de bacterie type A streptokok bredere bekendheid te geven. “Want hoe is het toch mogelijk dat bijna niemand weet dat deze bacterie in de top-vijf van dodelijkste ziekteverwekkers staat?!”
Tekst: Rob Buiter • Afbeelding: Mark Horn
uberculose: ruim een miljoen doden per jaar. Het griepvirus: tot 650.000 doden per jaar. De malariaparasiet: ook ieder jaar ruim 600.000 doden wereldwijd. Geen wonder dat vrijwel iedereen TB, de griep en malaria dan ook wel kent en vreest. Maar vraag een gemiddelde voorbijganger wat ‘Strep A’ is, en de meeste schouders zullen omhooggaan. “Onbegrijpelijk!”, vindt hoogleraar translationele microbiologie Nina van Sorge. “Met wereldwijd een half miljoen doden per jaar heeft de bacterie streptokok type A eenzelfde impact als influenza of malaria. Maar nog veel te weinig mensen, ook zorgverleners, zijn zich daarvan bewust.”
Zelf zag Van Sorge het duistere licht van deze bacterie voor het eerst in 2007, tijdens haar ‘postdoc’ onderzoek in San Diego na haar promotie in Utrecht. “Een collega die onderzoek deed aan Strep A liet tijdens een werkbespreking cijfers zien van de impact van ziekteverwekkers. Ook ik was toen zó verbaasd over de onbekendheid van Strep A, dat ik door ben gegaan in dat onderzoeksveld.”
Dat Strep A zo’n onbekende killer is, wijt Van Sorge inmiddels aan een aantal oorzaken. “Ten eerste valt het merendeel van de slachtoffers in de armere landen in het zogeheten Globale Zuiden. Het Westen heeft er qua aantallen ‘minder last van’, al geldt dat natuurlijk ook voor malaria. Die scheve ziektelast heeft voor een belangrijk deel te maken met de sociaaleconomische omstandigheden, maar er lijkt toch ook wel meer aan de hand. Zo worden mensen met een Maori- of Aboriginal-achtergrond in Nieuw-Zeeland of Australië ook bovengemiddeld vaak getroffen door deze bacterie. Behalve welvaart kan er dus ook een genetische component meespelen”, vermoedt Van Sorge.
Het helpt ook niet echt mee dat Strep A geen eenduidig ziektebeeld veroorzaakt. De symptomen variëren van keelontsteking en roodvonk tot bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking. “Bij TB denkt iedereen meteen: longziekte! Maar waar moet je aan denken bij Strep A? Het ziektebeeld is extreem divers.”
Voorkomen van infecties
Bij terugkomst in Nederland, zette Van Sorge haar zoektocht naar aard en achtergronden van Strep A voort. “We zijn begonnen met het in kaart brengen van de incidentie, dus het voorkomen van de infecties in Nederland. Het meest recente overzicht dateerde uit 2003. Dat onderzoek kwam uit op gemiddeld 3 gevallen per 100.000 Nederlanders voor de periode tussen 1994 en 2003. Vanaf 2008 werden drie uitingsvormen van Strep A ‘meldingsplichtig’: kraamvrouwenkoorts, bloedvergiftiging en een infectie die in de volksmond het ‘vleesetend syndroom’ wordt genoemd. Maar het probleem is dat je hiermee echt niet alles in beeld hebt!”
Voor een vollediger overzicht schakelde Van Sorge het Referentielaboratorium voor Bacteriële Meningitis in, waarvan zij sinds 2020 ook het hoofd is. Met de vrijwillige hulp van verschillende ziekenhuislaboratoria in het land, verzamelde zij alle strep A bacteriën die ernstige infecties hadden veroorzaakt. Uit dat overzicht doemt een incidentie op van ongeveer 10 gevallen per 100.000 Nederlanders.
Gelukkig is de bacterie met antibiotica goed te bestrijden als de ziekte tijdig wordt herkend. Maar daar wreekt zich dus ook de onbekendheid, waarschuwt Van Sorge. “Weet een arts dat een rood en extreem pijnlijk been kan duiden op een infectie met Strep A? Zo niet, dan kan een patiënt binnen een dag overlijden. Vorig najaar haalde een triest voorbeeld daarvan nog de pers. Een meisje van één jaar oud was ziek, maar de beeldbellende assistenten en artsen herkenden de spreekwoordelijke rode vlaggen voor een Strep A infectie niet. Dat meisje is uiteindelijk in het ziekenhuis overleden.”
Afgelopen najaar ontving Van Sorge een Stairway to Impact Award van de nationale onderzoeksfinancier NWO. “Het is een prijs van 50.000 euro die per ronde maar aan één wetenschapper wordt uitgereikt, dus ik ben daar heel trots op”, erkent de hoogleraar. Met het geld is ze vastbesloten om de bekendheid, of beter misschien: de beruchtheid van Strep A te vergroten. “Het is zeker niet mijn bedoeling om paniek te zaaien, maar hoe meer mensen zich bewust zijn van het potentiële gevaar en het brede voorkomen van deze infecties, hoe beter. Ik wil vooral het onderzoek via de ziekenhuislaboratoria en het referentielab structureler gaan opzetten, nadat heel veel medewerkers daar tot nu toe belangeloos aan hebben meegewerkt.”
Nog geen vaccin
Een medicijn hoeft Van Sorge niet meer te ontdekken tegen Strep A, want de bestaande antibiotica zijn effectief genoeg. Een vaccin is er nog niet, maar ook daar heeft Van Sorge samen met de collega’s in San Diego inmiddels de eerste stappen gezet op een pad vol valkuilen. “Net als bij corona, kent ook Strep A verschillende varianten en een vaccin tegen de één zal niet zomaar beschermen tegen de ander. Eind 2022 zagen we in Europa bijvoorbeeld ineens een enorme opkomst van het Strep A-bacterietype M1UK. Toen die ‘golf’ ging liggen, doken ineens andere varianten op.”
Een tweede complicatie bij het ontwerpen van een vaccin tegen Strep A is de vervelende eigenschap van de bacterie om de afweer te laten ontsporen, weet Van Sorge. “Mensen kunnen auto-immuun problemen krijgen; na een infectie, en wie weet dus ook na een vaccinatie. De Amerikaanse toezichthouder FDA heeft daarom al het vaccinonderzoek voor Strep A 25 jaar in de ban gedaan. Maar samen met het lab in San Diego hebben we nu toch een molecule op de buitenkant van de bacterie gevonden dat een universele afweerreactie op lijkt te roepen tegen alle varianten. Door een genetische aanpassing van dat molecule, is het risico op auto-immuun reacties op basis van dit potentiële vaccin nihil.” •
Nina van Sorge
“Weet een arts dat een rood en extreem pijnlijk been kan duiden op een infectie met Strep A? Zo niet, dan kan een patiënt binnen een dag overlijden.”
Voorkomen van infecties
Bij terugkomst in Nederland, zette Van Sorge haar zoektocht naar aard en achtergronden van Strep A voort. “We zijn begonnen met het in kaart brengen van de incidentie, dus het voorkomen van de infecties in Nederland. Het meest recente overzicht dateerde uit 2003. Dat onderzoek kwam uit op gemiddeld 3 gevallen per 100.000 Nederlanders voor de periode tussen 1994 en 2003. Vanaf 2008 werden drie uitingsvormen van Strep A ‘meldingsplichtig’: kraamvrouwenkoorts, bloedvergiftiging en een infectie die in de volksmond het ‘vleesetend syndroom’ wordt genoemd. Maar het probleem is dat je hiermee echt niet alles in beeld hebt!”
Voor een vollediger overzicht schakelde Van Sorge het Referentielaboratorium voor Bacteriële Meningitis in, waarvan zij sinds 2020 ook het hoofd is. Met de vrijwillige hulp van verschillende ziekenhuislaboratoria in het land, verzamelde zij alle strep A bacteriën die ernstige infecties hadden veroorzaakt. Uit dat overzicht doemt een incidentie op van ongeveer 10 gevallen per 100.000 Nederlanders.
Gelukkig is de bacterie met antibiotica goed te bestrijden als de ziekte tijdig wordt herkend. Maar daar wreekt zich dus ook de onbekendheid, waarschuwt Van Sorge. “Weet een arts dat een rood en extreem pijnlijk been kan duiden op een infectie met Strep A? Zo niet, dan kan een patiënt binnen een dag overlijden. Vorig najaar haalde een triest voorbeeld daarvan nog de pers. Een meisje van één jaar oud was ziek, maar de beeldbellende assistenten en artsen herkenden de spreekwoordelijke rode vlaggen voor een Strep A infectie niet. Dat meisje is uiteindelijk in het ziekenhuis overleden.”
Afgelopen najaar ontving Van Sorge een Stairway to Impact Award van de nationale onderzoeksfinancier NWO. “Het is een prijs van 50.000 euro die per ronde maar aan één wetenschapper wordt uitgereikt, dus ik ben daar heel trots op”, erkent de hoogleraar. Met het geld is ze vastbesloten om de bekendheid, of beter misschien: de beruchtheid van Strep A te vergroten. “Het is zeker niet mijn bedoeling om paniek te zaaien, maar hoe meer mensen zich bewust zijn van het potentiële gevaar en het brede voorkomen van deze infecties, hoe beter. Ik wil vooral het onderzoek via de ziekenhuislaboratoria en het referentielab structureler gaan opzetten, nadat heel veel medewerkers daar tot nu toe belangeloos aan hebben meegewerkt.”
Nog geen vaccin
Een medicijn hoeft Van Sorge niet meer te ontdekken tegen Strep A, want de bestaande antibiotica zijn effectief genoeg. Een vaccin is er nog niet, maar ook daar heeft Van Sorge samen met de collega’s in San Diego inmiddels de eerste stappen gezet op een pad vol valkuilen. “Net als bij corona, kent ook Strep A verschillende varianten en een vaccin tegen de één zal niet zomaar beschermen tegen de ander. Eind 2022 zagen we in Europa bijvoorbeeld ineens een enorme opkomst van het Strep A-bacterietype M1UK. Toen die ‘golf’ ging liggen, doken ineens andere varianten op.”
Een tweede complicatie bij het ontwerpen van een vaccin tegen Strep A is de vervelende eigenschap van de bacterie om de afweer te laten ontsporen, weet Van Sorge. “Mensen kunnen auto-immuun problemen krijgen; na een infectie, en wie weet dus ook na een vaccinatie. De Amerikaanse toezichthouder FDA heeft daarom al het vaccinonderzoek voor Strep A 25 jaar in de ban gedaan. Maar samen met het lab in San Diego hebben we nu toch een molecule op de buitenkant van de bacterie gevonden dat een universele afweerreactie op lijkt te roepen tegen alle varianten. Door een genetische aanpassing van dat molecule, is het risico op auto-immuun reacties op basis van dit potentiële vaccin nihil.” •
Voorkomen dat het nóg een keer misgaat
Voorkomen is beter dan genezen. “We hebben ook preventieprogramma’s. Dat is de achtergrond van het IOC-centrum: behandeling, preventie en research. In de kliniek leren wij de sporters kennen wanneer ze een blessure hebben. Hier ligt daarom de rol van ‘secundaire preventie’: om te voorkomen dat het nóg een keer misgaat. Vanuit kinderpsychiatrie, cardiologie, radiologie, orthopedie en traumatologie geven we les aan coaches, performance trainers, fysiotherapeuten en topsportartsen.”
Dankzij de vooraanstaande positie van Amsterdam UMC op dit gebied komt er veel patiëntenkennis binnen die kan worden gebruikt voor onderzoek. “Enkelkraakbeen en enkelsportletsels vormen meer dan vijftig procent van de research. In onze database zitten de gegevens over enkelkraakbeen van 2.070 mensen. Dit is de grootste database ter wereld. En onze database over spierletsels is één van de leidende databases in Europa.”
Met een Stairway to Impact-beurs van NWO, wil hoogleraar translationele microbiologie Nina van Sorge helpen om infecties met de bacterie type A streptokok bredere bekendheid te geven. “Want hoe is het toch mogelijk dat bijna niemand weet dat deze bacterie in de top-vijf van dodelijkste ziekteverwekkers staat?!”
Tekst: Rob Buiter • Afbeelding: Mark Horn
uberculose: ruim een miljoen doden per jaar. Het griepvirus: tot 650.000 doden per jaar. De malariaparasiet: ook ieder jaar ruim 600.000 doden wereldwijd. Geen wonder dat vrijwel iedereen TB, de griep en malaria dan ook wel kent en vreest. Maar vraag een gemiddelde voorbijganger wat ‘Strep A’ is, en de meeste schouders zullen omhooggaan. “Onbegrijpelijk!”, vindt hoogleraar translationele microbiologie Nina van Sorge. “Met wereldwijd een half miljoen doden per jaar heeft de bacterie streptokok type A eenzelfde impact als influenza of malaria. Maar nog veel te weinig mensen, ook zorgverleners, zijn zich daarvan bewust.”
Zelf zag Van Sorge het duistere licht van deze bacterie voor het eerst in 2007, tijdens haar ‘postdoc’ onderzoek in San Diego na haar promotie in Utrecht. “Een collega die onderzoek deed aan Strep A liet tijdens een werkbespreking cijfers zien van de impact van ziekteverwekkers. Ook ik was toen zó verbaasd over de onbekendheid van Strep A, dat ik door ben gegaan in dat onderzoeksveld.”
Dat Strep A zo’n onbekende killer is, wijt Van Sorge inmiddels aan een aantal oorzaken. “Ten eerste valt het merendeel van de slachtoffers in de armere landen in het zogeheten Globale Zuiden. Het Westen heeft er qua aantallen ‘minder last van’, al geldt dat natuurlijk ook voor malaria. Die scheve ziektelast heeft voor een belangrijk deel te maken met de sociaaleconomische omstandigheden, maar er lijkt toch ook wel meer aan de hand. Zo worden mensen met een Maori- of Aboriginal-achtergrond in Nieuw-Zeeland of Australië ook bovengemiddeld vaak getroffen door deze bacterie. Behalve welvaart kan er dus ook een genetische component meespelen”, vermoedt Van Sorge.
Het helpt ook niet echt mee dat Strep A geen eenduidig ziektebeeld veroorzaakt. De symptomen variëren van keelontsteking en roodvonk tot bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking. “Bij TB denkt iedereen meteen: longziekte! Maar waar moet je aan denken bij Strep A? Het ziektebeeld is extreem divers.”
