In het Amsterdam Skills Center oefenen chirurgen en andere operateurs van over de hele wereld hun operatieve vaardigheden. “De training van chirurgen, zowel tijdens als ná hun opleiding, moet sneller en efficiënter kunnen”, zegt de initiatiefnemer, professor Jaap Bonjer, bij het eerste lustrum van het ASC.

Tekst: Rob Buiter • Foto: Marieke de Lorijn

il je ook even?” Had er een levende patiënt van vlees en bloed op de operatietafel gelegen, dan was die vraag – hopelijk – nooit gesteld. Maar nu er een ‘operatie’ wordt geoefend op een plastic bakje, waarbij zes kleine rubberen balletjes voorzichtig op zes minuscule pilaartjes moeten worden gelegd is de kans op ‘complicaties’ nagenoeg nul en krijgt zelfs een ongetrainde verslaggever alle vertrouwen van de docent.

De operatie vindt plaats op enige afstand van de tafel, met hulp van een laparoscopierobot van een firma die een eigen oefenzaal heeft in het Amsterdam Skills Center. De trainer geeft mij om te beginnen een 3-D bril waarmee ik op een platte monitor mijn ‘patiënt’, daar verderop toch van alle kanten kan bekijken. Met behulp van twee scharen met knopjes erop en een pedaal onder één van mijn voeten, kan ik twee klemmen op afstand bedienen en ook in- en uitzoomen op het beeld op de monitor. Ondertussen houdt een tracker mijn oogbewegingen in de gaten en volgt de robot feilloos mijn blik. Het is een vreemde gewaarwording: met mijn pupillen bedien ik de bewegingen van een camera! 

Maar om dan ook nog de balletjes op te pakken en op de pilaartjes te leggen, dat blijkt nog een hele tour! De machine probeert mij met verschillende niveaus van fysieke weerstand in de scharen de illusie te geven dat ik daadwerkelijk iets vastpak, maar waar de balletjes ook belanden, het is niet op de pilaartjes. Na enkele mislukte pogingen vermoed ik dat mijn virtuele ‘patiënt’ nu toch wel een flinke bloeding moet hebben, of anders een doorgehaalde cruciale zenuw. Een Duitse gynaecoloog uit een team dat hier vandaag écht traint, neemt de operatie met een dikke grijns van mij over.

“Dit is dus de essentie van het Amsterdam Skills Center”, zegt Jan de Wolde, de financieel directeur van deze faciliteit. “Hier kan je in principe 24 uur per dag, zeven dagen per week je operatieve vaardigheden oefenen, zonder dat daar een echte patiënt aan te pas komt.”

Het ASC werd in februari 2019 geopend, aan de rand het terrein van locatie AMC van Amsterdam UMC. “De idee achter dit centrum kwam uit mijn overtuiging dat de specialisatie van basisartsen tot chirurgen goed is, maar ook erg lang duurt”, vertelt de initiatiefnemer van het centrum, hoogleraar chirurgie Jaap Bonjer. “Dat moet efficiënter kunnen wanneer de chirurgen in opleiding niet op de werkvloer worden getraind, als gezel bij een meester, maar ook in een centrum waar geen echte patiënten op de tafels belanden, maar lichamen die aan de wetenschap zijn gedoneerd, en ook met een flinke dosis virtual reality. Per slot van rekening trainen sporters ook niet tijdens de eigenlijke wedstrijden, maar ervóór”, aldus Bonjer.

“Hier komen de artsen die deelnemen aan een training binnen, alsof ze naar een echte o.k. gaan”, zo start De Wolde de rondleiding door het ASC. “Wanneer er wordt getraind op een aan de wetenschap gedoneerd lichaam, wat bij ongeveer 70 procent van de oefeningen in het ASC het geval is, gaat bijna alles zoals bij een echte operatie. Er wordt steriel gewerkt, natuurlijk niet om de patiënt niet te besmetten, maar omdat je nooit kunt uitsluiten dat de overleden donor toch ziektekiemen bij zich draagt. Het enige dat in onze operatiekamers ontbreekt is natuurlijk de anesthesie, omdat er ook nooit op levende dieren wordt geoefend.”

5

jaar geleden werd het ASC geopend. Van de zevenduizend cursisten die het centrum in 2023 ontving kwam twee derde uit het buitenland.

Toeters en bellen

In de twee grootste zalen in het complex staan per zaal zes operatietafels strak in het gelid, inclusief bijna alle toeters, bellen, monitors en camera’s, om de operatietechnieken niet alleen te kunnen oefenen, maar ook live te kunnen streamen naar docenten of artsen; in het zaaltje ernaast of waar ook ter wereld. “We kunnen hier ook verschillende beeldvormende technieken bij de tafels halen, om de technieken letterlijk van alle kanten te kunnen volgen”, aldus De Wolde. 

In een volgende operatiezaal van het ASC staan vier tafels klaar met evenzoveel grote, veelarmige en futuristische robots ernaast. “De Da Vinci operatierobot”, verduidelijkt De Wolde. “Met deze machine is de Amerikaanse fabrikant marktleider op het gebied van operatierobots. Die hebben hier ook een eigen zaal.”

Met een kleine 2 miljoen euro per robot staat er een aardig kapitaal bijeen. “En dan zijn we nog bezig om een extra zaal in te richten, waar de fabrikant nog een aantal Da Vinci’s zal neerzetten. Dus ja, we hebben een goede inboedelverzekering”, beaamt de financieel directeur lachend.

“Maar voor al deze dure machines heeft ons centrum nooit één cent betaald”, voegt Bonjer daaraan toe. “Ze worden allemaal ter beschikking gesteld door de fabrikanten.” Toch bestrijden de beide directeuren dat ze in het centrum ‘alleen maar peperdure, high tech operatietechnieken aan het stimuleren zijn’. “In tegendeel”, stelt de Wolde. “De robots worden ook bij ons alleen ingezet voor de operatietechnieken waar ze in de praktijk ook meerwaarde hebben, zoals bij gynaecologische en urologische ingrepen en in toenemende mate nu ook bij andere buikoperaties. Het merendeel van de neurochirurgische, plastische, orthopedische, trauma- en vaatchirurgie kan niet met deze robot uitgevoerd worden. Wij of de fabrikant bepalen dus niet of een robot wordt gebruikt, dat bepaalt het type ingreep. Anders zouden de zorgverzekeraars in de dagelijkse praktijk toch ook niet stimuleren dat er, waar mogelijk, robots worden ingezet in de zorg?”

“De robots worden ook bij ons alleen ingezet voor de operatietechnieken waar ze in de praktijk ook meerwaarde hebben."

Jan de Wolde

Ook tandartsen in opleiding kunnen in het ASC hun ‘boor skills’ oefenen. Ze kunnen dat zelfs doen op een volledig virtueel gebit, dat op basis van scans van echte tanden en kiezen op een klein monitortje voor het gezicht van de tandarts wordt geprojecteerd. De echte boor die de tandarts vervolgens in de hand heeft, geeft daarbij ook echte weerstand wanneer die in het gaatje van de virtuele kies wordt gezet.

“We vieren nu het eerste lustrum van dit centrum”, zegt De Wolde niet zonder trots. “Als je een flink aantal jaren verder kijkt, denk ik dat dit soort virtuele technieken nog veel meer opmars gaan maken. Niet alleen bij de training, maar ook op de echte o.k. Er komt een moment dat een chirurg zijn scalpel, net als in de auto, met een soort routeplanner op het doel afstuurt, nadat de beeldvormende techniek eerst alle bloedvaten en zenuwen in kaart heeft gebracht die gemeden moeten worden. En dan is het alleen maar goed dat dergelijke technieken eerst veilig kunnen worden geoefend in een omgeving zonder enige kans op complicaties.”

Na gedane arbeid kunnen de cursisten in het ASC uitblazen in een centrale ontvangstruimte, die is omgeven door kleine ‘vergaderplekken’ van de diverse sponsors, of partners zoals Bonjer ze liever aanduidt, met name fabrikanten van robots. Maar het meest in het oog springt daar toch wel de levensgrote reproductie van Rembrandt’s ‘Anatomische Les van Nicolaes Tulp’, de beroemde arts die in 1632 lesgaf aan een groep ‘chirurgijns’. Tulp deed dat destijds met behulp van het lichaam van ene Aris Kindt, die de dag ervoor was opgehangen vanwege diefstal. Niet alleen in de demonstratietechnieken van de chirurgen is er in vier eeuwen een hoop veranderd. •

Het Amsterdam Skills Center werd in 2019 geopend in een voormalige gaarkeuken aan de rand van het AMC-terrein. “De oude laadperrons aan de in- en uitgang van de keuken waren voor ons heel handig, wanneer er bijvoorbeeld nieuwe operatierobots worden ingevlogen voor specifieke trainingen”, vertelt financieel directeur De Wolde. “Maar verder is het gebouw helemaal op de schop gegaan.”

Het ASC is een apart bedrijf dat in eigendom is van Amsterdam UMC. Van de zevenduizend cursisten die het centrum in 2023 ontving kwam twee derde uit het buitenland. “Dat is niet alleen uit Europa, maar letterlijk van over de hele wereld”, zegt initiatiefnemer en algemeen directeur Jaap Bonjer.

“Ook de chirurgen in opleiding van Amsterdam UMC trainen hier, en ook van andere UMC’s ontvangen we arts-assistenten in opleiding.” Een basisgedachte van Bonjer achter de opzet van dit centrum was de mogelijkheden voor versnelling en efficiëntie van de opleiding tot chirurg. “Maar het is niet zo dat de Vereniging voor Heelkunde, die de eindtermen van de opleiding van de chirurgen bepaalt, ook eist dat de andere UMC’s hun chirurgen in dit, of enig ander centrum trainen. Het ministerie staat ook niet toe dat we dat soort verplichtingen in de opleiding inbouwen. Die gewenste efficiëntieslag in de opleiding zal dus ook nog wel tijd vergen.” Na een wat valse start door corona, draaide het centrum al in 2022 ‘zwarte cijfers’, vertelt financieel directeur De Wolde. “De besloten vennootschap Amsterdam Skills Center heeft uiteraard geen winstoogmerk, dus het geld dat we hier verdienen, investeren we ook weer in de opleidingen.”

Het leeuwendeel van de cursisten die het Amsterdam Skills Center bezoeken komt uit het buitenland. In een deel van de gevallen komen ze op uitnodiging van de fabrikanten van operatierobots, die de kopers willen trainen in het gebruik van hun nieuwe machines, of anders wel potentiële kopers willen overtuigen.“Het ASC is zeker niet het enige centrum dat trainingsfaciliteiten aanbiedt”, erkent hoogleraar chirurgie Bonjer. “Maar mede door de nabijheid van Schiphol denken wij wel dat het ASC wel een van de beste plekken in Europa is om dit soort trainingen te organiseren.”

Dat wordt beaamd door professor Eric Steiner, gynaecoloog aan het Duitse ziekenhuis GPR Russelsheim. Na een vroege ochtendvlucht uit Duitsland, staat hij aan het eind van de ochtend al op uitnodiging van de fabrikant van zijn nieuwe operatierobot met collega’s te trainen.

“We willen deze robot inzetten voor uro-gynaecologische ingrepen in het bekken. Dan is het een enorme winst als je niet in allerlei onmogelijke posities tussen de benen van een patiënt moet werken, terwijl assistenten de camera’s ook nog moeten vasthouden. Dan werkt het heel comfortabel als je op een afstand, achter een console de ingreep kan doen. Maar dat moet dus wel eerst getraind worden!”

‘Meesters’ of ‘gezellen’ hoeven lang niet altijd beide fysiek bij een oefenoperatie in het ASC aanwezig te zijn, vertelt Bonjer. “Soms hebben we ‘dubbele bediening’, als in een lesauto bij de ingrepen. Maar in andere gevallen kunnen mensen ook net zo makkelijk van de andere kant van de wereld meekijken of instructies geven.”