“Voor pijn bestaan bijna geen woorden en tóch moet je met taal je pijn uitleggen aan een arts. Want die kan wel vragen om de pijnscore aan te geven op een schaal van 0 tot 10, maar dan voelt die nog steeds niet wat jij voelt. En dat is waar literatuur of poëzie kan helpen. Dat kan uitdrukking geven aan grote gevoelens en ervaringen, zoals ziekte en eenzaamheid, en zo ook aan pijn”, aldus schrijver Elte Rauch. Zij vertelt over het ‘pijn’-nummer van literair tijdschrift De Gids.
Tekst: Sandra Smets • Foto: Mark Horn
iterair tijdschrift De Gids vroeg haar als gastredacteur, waarop zij dit themanummer samenstelde. Dat deed ze in samenwerking met Amsterdam UMC, waar ze sinds een jaar verbonden is aan de afdeling Kunstzaken. “Ik ben de tak literatuur,” legt ze bondig haar functie uit. Rauch heeft ook een eigen uitgeverij, HetMoet, woont de helft van de tijd in Engeland en heeft zodoende een groot internationaal literair netwerk, dat ze inzet voor haar functie in het ziekenhuis.
Want hoe lastig pijn ook te verwoorden is, wel proberen schrijvers dat al tijden. Juist voor een ziekenhuis, waar patiënten en hun naasten op zoek zijn naar begrip voor hun lijden en voor grote levensvragen, kan literatuur een troost zijn. “Dat gaat terug tot het essay ‘On being ill’ waarin Virginia Woolf het ziekzijn absurdistisch beschreef. Ze schreef een ervaring, geen uitleg. Toch werkt dat,” zegt Rauch bij wijze van voorbeeld. “Of meer recent schreef Sinead Gleeson in het boek ‘Hemellichamen’ een gedicht over pijn, zo sprekend. Als je dat leest, dan vóel je de pijn waar zij aan lijdt. Dat doet ze fantastisch.”
Een oefening in solidariteit
Daarom is dit themanummer van De Gids belangrijk, vervolgt ze: “Omdat pijn geheel universeel is en volstrekt persoonlijk. Vaak vragen mensen zich af waarom ze zelf maar geen woorden kunnen vinden voor wat ze meemaken. Kunst en literatuur kunnen daarbij helpen, die kunnen een gesprek op gang brengen. Bovendien, door te lezen, verplaats je je in een ander. Lezen is een oefening in solidariteit.”
Lezen uit solidariteit – kan ze dat even uitleggen? “Door je te verplaatsen in een ander, leer je dat er meer standpunten zijn dan het jouwe alleen. Een kunstenaar kan in een röntgenfoto abstracte kunst zien maar de wetenschapper zegt ‘nee hoor,’ want ziet het als een toonbeeld van de meest recente wetenschappelijke vooruitgang. Als je ontdekt dat anderen weer anders kijken dan jij dan zorgt dat voor een verbinding tussen mensen, voor begrip, voor minder vooroordelen.”
Dat geldt voor lezen, maar schrijven helpt ook. Daarom organiseert Rauch schrijfworkshops in het ziekenhuis, zowel voor medewerkers als patiënten. “Ik kijk waar behoefte aan is en hou het algemeen toegankelijk, laagdrempelig. De boekpresentatie van De Gids doen we ook bewust buiten het ziekenhuis, in CREA, om weer ander publiek te trekken. Ik ben nu bezig met Poëziekenhuis: een project met kleine gedichtjes. Hoe zorg je dat het niet meer eng wordt om een gedicht te lezen?”
Eén van die manieren is dit grote gebouw. Ze wijst naar een trappenhuis: “Daar gaan we gedichten aanbrengen, onder meer van Maria Barnas. Je neemt de trap en onderweg lees je een gedicht. Of, zelfs al lees je het niet, het blijft toch hangen en op een gegeven moment ga je stilstaan en neem je het in je op. Dan heb je toch even een klein momentje voor jezelf, met de ander, met diens woorden. Bovendien mogen we mensen best aanmoedigen om de trap te nemen. Dat is sowieso goed voor je.”
Metaforen van taal
Dat lezen een verbintenis is, is voor Rauch duidelijk de kern van poëzie en literatuur. Oorspronkelijk studeerde ze filosofie en theologie, en werkte kort als geestelijk verzorger. In die tijd al zag ze dat patiënten minder angstig werden door te lezen – voor de een zijn het psalmen, voor de ander een roman. Zelf schreef ze het boek ‘Een vrouw met mooie borsten’ over een vrouw die wordt geconfronteerd met borstkanker en een verliefdheid. Ook bij haar uitgeverij neigt ze naar lastige onderwerpen zoals pijn en juist het lezen daarover kan mensen andere interpretaties opleveren.
Ze vertelt over een literair festival waar Gleeson, als dichter, sprak met psycholoog Trudy Dehue, die een wetenschappelijk boek had geschreven over de geschiedenis van bevallingen. Twee heel verschillende benaderingen van pijn. Toch begrepen ze elkaar zó goed, dat het publiek en masse hun beider boeken ging kopen. Die klik, daar gaat het Rauch om: “Het zijn de metaforen van taal die lezers kunnen helpen om een bevallingspijn te helpen, zo’n belangrijke oerpijn. Belachelijk dat daar geen aandacht voor is. Daarom wil ik vooral ook mannen oproepen: lees een boek van een vrouw. Echt, het opent je wereld. Het is thuiskomen. Dat garandeer ik je.” •
iterair tijdschrift De Gids vroeg haar als gastredacteur, waarop zij dit themanummer samenstelde. Dat deed ze in samenwerking met Amsterdam UMC, waar ze sinds een jaar verbonden is aan de afdeling Kunstzaken. “Ik ben de tak literatuur,” legt ze bondig haar functie uit. Rauch heeft ook een eigen uitgeverij, HetMoet, woont de helft van de tijd in Engeland en heeft zodoende een groot internationaal literair netwerk, dat ze inzet voor haar functie in het ziekenhuis.
Want hoe lastig pijn ook te verwoorden is, wel proberen schrijvers dat al tijden. Juist voor een ziekenhuis, waar patiënten en hun naasten op zoek zijn naar begrip voor hun lijden en voor grote levensvragen, kan literatuur een troost zijn. “Dat gaat terug tot het essay ‘On being ill’ waarin Virginia Woolf het ziekzijn absurdistisch beschreef. Ze schreef een ervaring, geen uitleg. Toch werkt dat,” zegt Rauch bij wijze van voorbeeld. “Of meer recent schreef Sinead Gleeson in het boek ‘Hemellichamen’ een gedicht over pijn, zo sprekend. Als je dat leest, dan vóel je de pijn waar zij aan lijdt. Dat doet ze fantastisch.”
Een oefening in solidariteit
Daarom is dit themanummer van De Gids belangrijk, vervolgt ze: “Omdat pijn geheel universeel is en volstrekt persoonlijk. Vaak vragen mensen zich af waarom ze zelf maar geen woorden kunnen vinden voor wat ze meemaken. Kunst en literatuur kunnen daarbij helpen, die kunnen een gesprek op gang brengen. Bovendien, door te lezen, verplaats je je in een ander. Lezen is een oefening in solidariteit.”
Eén van die manieren is dit grote gebouw. Ze wijst naar een trappenhuis: “Daar gaan we gedichten aanbrengen, onder meer van Maria Barnas. Je neemt de trap en onderweg lees je een gedicht. Of, zelfs al lees je het niet, het blijft toch hangen en op een gegeven moment ga je stilstaan en neem je het in je op. Dan heb je toch even een klein momentje voor jezelf, met de ander, met diens woorden. Bovendien mogen we mensen best aanmoedigen om de trap te nemen. Dat is sowieso goed voor je.”
Metaforen van taal
Dat lezen een verbintenis is, is voor Rauch duidelijk de kern van poëzie en literatuur. Oorspronkelijk studeerde ze filosofie en theologie, en werkte kort als geestelijk verzorger. In die tijd al zag ze dat patiënten minder angstig werden door te lezen – voor de een zijn het psalmen, voor de ander een roman. Zelf schreef ze het boek ‘Een vrouw met mooie borsten’ over een vrouw die wordt geconfronteerd met borstkanker en een verliefdheid. Ook bij haar uitgeverij neigt ze naar lastige onderwerpen zoals pijn en juist het lezen daarover kan mensen andere interpretaties opleveren.
Ze vertelt over een literair festival waar Gleeson, als dichter, sprak met psycholoog Trudy Dehue, die een wetenschappelijk boek had geschreven over de geschiedenis van bevallingen. Twee heel verschillende benaderingen van pijn. Toch begrepen ze elkaar zó goed, dat het publiek en masse hun beider boeken ging kopen. Die klik, daar gaat het Rauch om: “Het zijn de metaforen van taal die lezers kunnen helpen om een bevallingspijn te helpen, zo’n belangrijke oerpijn. Belachelijk dat daar geen aandacht voor is. Daarom wil ik vooral ook mannen oproepen: lees een boek van een vrouw. Echt, het opent je wereld. Het is thuiskomen. Dat garandeer ik je.” •
Lezen uit solidariteit – kan ze dat even uitleggen? “Door je te verplaatsen in een ander, leer je dat er meer standpunten zijn dan het jouwe alleen. Een kunstenaar kan in een röntgenfoto abstracte kunst zien maar de wetenschapper zegt ‘nee hoor,’ want ziet het als een toonbeeld van de meest recente wetenschappelijke vooruitgang. Als je ontdekt dat anderen weer anders kijken dan jij dan zorgt dat voor een verbinding tussen mensen, voor begrip, voor minder vooroordelen.”
Dat geldt voor lezen, maar schrijven helpt ook. Daarom organiseert Rauch schrijfworkshops in het ziekenhuis, zowel voor medewerkers als patiënten. “Ik kijk waar behoefte aan is en hou het algemeen toegankelijk, laagdrempelig. De boekpresentatie van De Gids doen we ook bewust buiten het ziekenhuis, in CREA, om weer ander publiek te trekken. Ik ben nu bezig met Poëziekenhuis: een project met kleine gedichtjes. Hoe zorg je dat het niet meer eng wordt om een gedicht te lezen?”
Tekst: Sandra Smets • Foto: Mark Horn
“Voor pijn bestaan bijna geen woorden en tóch moet je met taal je pijn uitleggen aan een arts. Want die kan wel vragen om de pijnscore aan te geven op een schaal van 0 tot 10, maar dan voelt die nog steeds niet wat jij voelt. En dat is waar literatuur of poëzie kan helpen. Dat kan uitdrukking geven aan grote gevoelens en ervaringen, zoals ziekte en eenzaamheid, en zo ook aan pijn”, aldus schrijver Elte Rauch. Zij vertelt over het ‘pijn’-nummer van literair tijdschrift De Gids.