positie en identiteit bepalen. Tegelijk zijn dat ook aspecten die van invloed zijn op de impact van de klimaatcrisis. Zo is er een hoofdstuk over de uiteenlopende gevolgen van hittestress in relatie tot gender. Of over de invloed van de klimaatcrisis op oudere mensen met hart- en vaatziekten.”
Coloring Connections. Researching gender, intersectionality and health in the climate crisis is geschreven in opdracht van ZonMw. Het is een project van de Nederlandse Vereniging Gender en Gezondheid in samenwerking met Amsterdam Public Health research institute (APH) van Amsterdam UMC, met bijdragen van artsen en onderzoekers van diverse medische en academische centra in binnen- en buitenland. De volledige publicatie en de bijbehorende praatplaat zijn gratis te downloaden via deze link.
CREATIEF VOOR EEN NIEUW PERSPECTIEF
Tekst: Jasper Enklaar • Illustraties: Katinka Feijs
e wereldwijde klimaatcrisis lijkt soms abstract en ver weg. Maar abstracte problemen worden heel concreet als op het spreekuur van een huisarts op Urk een visser zich aandient, depressief omdat de visstand zo achteruit is gegaan. Hetzelfde verhaal met traumaverwerking na de overstromingen in Zuid-Limburg. “Gezondheid is een belangrijk thema in de klimaatcrisis waar we in zitten”, zegt Petra Verdonk, redacteur van het ‘kleurboek’ en tot voor kort universitair hoofddocent aan de afdeling Ethiek, Recht en Humaniora van Amsterdam UMC. “Daar hebben we meer kennis over nodig. In onderzoek en onderwijs, in de zorg, maar ook in de communicatie naar het algemene publiek. Je kunt je er niet meer aan onttrekken. Niet als patiënt, niet als zorgverlener, niet als onderzoeker, niet als beleidsmaker. Deze thematiek gaat ons allemaal treffen en daar moeten we ons toe gaan verhouden. Dat betekent dat we dokters en onderzoekers moeten helpen om de blik te verbreden.”
Samen kleuren
Verdonk en collega’s deden dat op een verrassende manier. In december verscheen het (online) boek Coloring Connections. Researching gender, intersectionality and health in the climate crisis. Serieuze studies over grote thema's worden daarin afgewisseld met kleurplaten en getekende oefeningen. Bij het boek zit ook een ‘praatplaat’ op A2-formaat. Benodigd gereedschap, volgens de aanwijzingen op pagina 10: lijm, schaar en kleurpotloden. “Ik wilde graag werken met opdrachten, want onderzoekers moeten dingen leren, maar ook met illustraties. Katinka Feijs, de illustrator, heeft die twee gecombineerd. Deze vorm komt dus eigenlijk uit haar koker.”
De opdrachten, verspreid door het boek heen, doen in de verte aan de oude kindervakantieboeken denken. Precies wat Verdonk voor ogen stond, want wetenschappers en onderzoekers zijn nieuwsgierige en creatieve mensen. “Dit is lastige materie. Hoe kunnen we onderzoekers helpen met andere manieren om dingen tot zich te nemen? Daarom wilde ik ook graag een kleurplaat. Ik zie voor me hoe ze daar samen aan zitten te kleuren en ondertussen met elkaar praten over wat ze zien en hoe ze dat kunnen verwerken in hun onderzoek.”
‘We willen dokters en onderzoekers helpen de blik te verbreden’
Perspectief
De vorm is vernieuwend, de inhoud evenzeer. “Er is al veel geschreven over gender en gezondheid. Er is ook veel geschreven over gender en klimaat. Schrijven over klimaat en gezondheid is in opmars. Maar de koppeling van al deze thema’s is veel minder beschreven, terwijl ze wel nauw met elkaar samenhangen. Dat is nieuw, maar het is wel waar de wetenschap naartoe moet. Het is nodig dat er snel meer onderzoek wordt gedaan naar planetary health en de gevolgen van de klimaatcrisis.”
Een belangrijk doel van de publicatie is om onderzoekers te helpen nadenken over hoe ze thema’s als klimaat, gender en planetaire gezondheid in hun eigen onderzoeksveld kunnen meenemen. Dat gebeurt nog veel te weinig, vindt Verdonk. “Het maakt uit welk perspectief je kiest bij het nadenken over de problemen die er zijn, en over de oplossingen die we moeten zoeken. Man, vrouw, opleidingsniveau, huidskleur, gender: het zijn allemaal aspecten die iemands sociale
‘De artseneed hierop aanpassen zou een sterke boodschap zijn’
Onderwijs
Het online boek is in een paar weken tijd ruim 1.500 keer gedownload. Ook internationaal wordt het opgepikt, gezien de reacties van Kopenhagen tot Sri Lanka. Op LinkedIn reageerde iemand: ‘Urgent thema, aanrader voor het onderwijs’. Want als het gaat om aandacht voor planetaire gezondheid valt er in het onderwijs nog wel het nodige te verbeteren, vindt ook Gabrielle Cepella. Ze is anios Spoedeisende hulp, mede-
oprichter van de CO2-assistent en coördinator Planetary Health & Sustainability bij SpringLab, het studentenplatform van de Faculteit der Geneeskunde VU. Zij schreef in het ‘kleurboek’ het hoofdstuk over medisch onderwijs en planetaire gezondheid. “Het huidige opleidingscurriculum wordt sterk bepaald door richtlijnen. Die zorgen ervoor dat we zorgprofessionals opleiden die aan een aantal competenties voldoen. Maar er is weinig ruimte om nieuwe thema’s, die net zo belangrijk zijn, op te nemen”, zegt ze. In de zogenaamde CanMEDS, de competenties waar zorgverleners aan moeten voldoen, wordt ‘maatschappelijk handelen’ als noodzakelijk benoemd voor een toekomstig zorgprofessional, maar een meer specifieke beschrijving ontbreekt. Cepella zou graag zien dat planetary health hier een plek in krijgt. “Bijvoorbeeld door te kijken naar de relatie tussen gezondheidsproblemen en het klimaat. Iedereen heeft een bepaalde positie binnen de maatschappij. Mensen worden daarom op een verschillende manier geraakt door de gezondheidseffecten die voortkomen uit klimaatverandering. Het is de taak van de geneeskunde-opleiding om dat soort onderwerpen te benoemen.” Hoewel de NFU al heeft toegezegd dat planetary health een plek moet krijgen in het geneeskundecurriculum, ziet Cepella dat binnen de verschillende universiteiten vooral van onderaf wordt gezocht naar een manier om dit te bereiken. Dat is niet zo verwonderlijk vindt ze: “De nieuwe generatie geneeskundestudenten en jonge artsen vindt dit een belangrijk onderwerp en wil hier meer over leren.” Misschien zou zelfs de eed van Hippocrates hierop aangepast moeten worden, schrijft ze in haar hoofdstuk. “Dat zou een sterke boodschap zijn. Wanneer je als arts de eed aflegt, moet je daar wel over nadenken: wat is mijn rol binnen dit thema en hoe ga ik dit verder uitdragen?” •
Grasduinen
In Coloring Connections hebben de auteurs een aantal inspirerende voorbeelden bijeen willen brengen van onderzoek dat deze aspecten wel meeweegt: het zogenaamde ‘intersectionele perspectief’, rekening houdend met de verschillende elementen van onze identiteit. “Zo leer je na te denken over het verbinden van die grotere thema’s van de planeet met aandoeningen van mensen. Iedereen kan in het boek grasduinen: hoe wordt dit onderzoek gedaan, welke methoden kun je gebruiken?”
Zo’n breder perspectief is belangrijk, vindt Verdonk, omdat het nieuwe inzichten oplevert. “Waar zijn mensen kwetsbaar, welke mensen zijn kwetsbaarder en waarom? Als je dat weet kun je doelmatiger beleid inzetten. Dat geldt voor de dokter in de spreekkamer, voor onderzoekers, maar net zo goed voor beleidsmakers.” Er zijn namelijk grote verschillen in wie er geraakt wordt door de effecten van de klimaatcrisis. Sommige groepen in de samenleving zijn kwetsbaarder voor de gevolgen van die klimaatontwrichting dan andere. “Deze groepen worden nu al harder getroffen in een sociaal onrechtvaardige samenleving en krijgen ook nog eens klap na klap door de klimaatcrisis.”
‘Een kleurboek voor onderzoekers’. Met die speelse aanpak willen de auteurs van Coloring Connections de samenhang belichten tussen klimaatcrisis, gender en gezondheid. “Het maakt uit welk perspectief je kiest bij het nadenken over de problemen die er zijn, en over de oplossingen die we moeten zoeken.”
CREATIEF VOOR EEN NIEUW PERSPECTIEF
Coloring Connections. Researching gender, intersectionality and health in the climate crisis is geschreven in opdracht van ZonMw. Het is een project van de Nederlandse Vereniging Gender en Gezondheid in samenwerking met Amsterdam Public Health research institute (APH) van Amsterdam UMC, met bijdragen van artsen en onderzoekers van diverse medische en academische centra in binnen- en buitenland. De volledige publicatie en de bijbehorende praatplaat zijn gratis te downloaden via deze link.
Onderwijs
Het online boek is in een paar weken tijd ruim 1.500 keer gedownload. Ook internationaal wordt het opgepikt, gezien de reacties van Kopenhagen tot Sri Lanka. Op LinkedIn reageerde iemand: ‘Urgent thema, aanrader voor het onderwijs’. Want als het gaat om aandacht voor planetaire gezondheid valt er in het onderwijs nog wel het nodige te verbeteren, vindt ook Gabrielle Cepella. Ze is anios Spoedeisende hulp, mede-
oprichter van de CO2-assistent en coördinator Planetary Health & Sustainability bij SpringLab, het studentenplatform van de Faculteit der Geneeskunde VU. Zij schreef in het ‘kleurboek’ het hoofdstuk over medisch onderwijs en planetaire gezondheid. “Het huidige opleidingscurriculum wordt sterk bepaald door richtlijnen. Die zorgen ervoor dat we zorgprofessionals opleiden die aan een aantal competenties voldoen. Maar er is weinig ruimte om nieuwe thema’s, die net zo belangrijk zijn, op te nemen”, zegt ze. In de zogenaamde CanMEDS, de competenties waar zorgverleners aan moeten voldoen, wordt ‘maatschappelijk handelen’ als noodzakelijk benoemd voor een toekomstig zorgprofessional, maar een meer specifieke beschrijving ontbreekt. Cepella zou graag zien dat planetary health hier een plek in krijgt. “Bijvoorbeeld door te kijken naar de relatie tussen gezondheidsproblemen en het klimaat. Iedereen heeft een bepaalde positie binnen de maatschappij. Mensen worden daarom op een verschillende manier geraakt door de gezondheidseffecten die voortkomen uit klimaatverandering. Het is de taak van de geneeskunde-opleiding om dat soort onderwerpen te benoemen.” Hoewel de NFU al heeft toegezegd dat planetary health een plek moet krijgen in het geneeskundecurriculum, ziet Cepella dat binnen de verschillende universiteiten vooral van onderaf wordt gezocht naar een manier om dit te bereiken. Dat is niet zo verwonderlijk vindt ze: “De nieuwe generatie geneeskundestudenten en jonge artsen vindt dit een belangrijk onderwerp en wil hier meer over leren.” Misschien zou zelfs de eed van Hippocrates hierop aangepast moeten worden, schrijft ze in haar hoofdstuk. “Dat zou een sterke boodschap zijn. Wanneer je als arts de eed aflegt, moet je daar wel over nadenken: wat is mijn rol binnen dit thema en hoe ga ik dit verder uitdragen?” •
‘Een kleurboek voor onderzoekers’. Met die speelse aanpak willen de auteurs van Coloring Connections de samenhang belichten tussen klimaatcrisis, gender en gezondheid. “Het maakt uit welk perspectief je kiest bij het nadenken over de problemen die er zijn, en over de oplossingen die we moeten zoeken.”
Tekst: Jasper Enklaar • Illustraties: Katinka Feijs
e wereldwijde klimaatcrisis lijkt soms abstract en ver weg. Maar abstracte problemen worden heel concreet als op het spreekuur van een huisarts op Urk een visser zich aandient, depressief omdat de visstand zo achteruit is gegaan. Hetzelfde verhaal met traumaverwerking na de overstromingen in Zuid-Limburg. “Gezondheid is een belangrijk thema in de klimaatcrisis waar we in zitten”, zegt Petra Verdonk, redacteur van het ‘kleurboek’ en tot voor kort universitair hoofddocent aan de afdeling Ethiek, Recht en Humaniora van Amsterdam UMC. “Daar hebben we meer kennis over nodig. In onderzoek en onderwijs, in de zorg, maar ook in de communicatie naar het algemene publiek. Je kunt je er niet meer aan onttrekken. Niet als patiënt, niet als zorgverlener, niet als onderzoeker, niet als beleidsmaker. Deze thematiek gaat ons allemaal treffen en daar moeten we ons toe gaan verhouden. Dat betekent dat we dokters en onderzoekers moeten helpen om de blik te verbreden.”
Samen kleuren
Verdonk en collega’s deden dat op een verrassende manier. In december verscheen het (online) boek Coloring Connections. Researching gender, intersectionality and health in the climate crisis. Serieuze studies over grote thema's worden daarin afgewisseld met kleurplaten en getekende oefeningen. Bij het boek zit ook een ‘praatplaat’ op A2-formaat. Benodigd gereedschap, volgens de aanwijzingen op pagina 10: lijm, schaar en kleurpotloden. “Ik wilde graag werken met opdrachten, want onderzoekers moeten dingen leren, maar ook met illustraties. Katinka Feijs, de illustrator, heeft die twee gecombineerd. Deze vorm komt dus eigenlijk uit haar koker.”
De opdrachten, verspreid door het boek heen, doen in de verte aan de oude kindervakantieboeken denken. Precies wat Verdonk voor ogen stond, want wetenschappers en onderzoekers zijn nieuwsgierige en creatieve mensen. “Dit is lastige materie. Hoe kunnen we onderzoekers helpen met andere manieren om dingen tot zich te nemen? Daarom wilde ik ook graag een kleurplaat. Ik zie voor me hoe ze daar samen aan zitten te kleuren en ondertussen met elkaar praten over wat ze zien en hoe ze dat kunnen verwerken in hun onderzoek.”
‘We willen dokters en onderzoekers helpen de blik te verbreden’
Perspectief
De vorm is vernieuwend, de inhoud evenzeer. “Er is al veel geschreven over gender en gezondheid. Er is ook veel geschreven over gender en klimaat. Schrijven over klimaat en gezondheid is in opmars. Maar de koppeling van al deze thema’s is veel minder beschreven, terwijl ze wel nauw met elkaar samenhangen. Dat is nieuw, maar het is wel waar de wetenschap naartoe moet. Het is nodig dat er snel meer onderzoek wordt gedaan naar planetary health en de gevolgen van de klimaatcrisis.”
Een belangrijk doel van de publicatie is om onderzoekers te helpen nadenken over hoe ze thema’s als klimaat, gender en planetaire gezondheid in hun eigen onderzoeksveld kunnen meenemen. Dat gebeurt nog veel te weinig, vindt Verdonk. “Het maakt uit welk perspectief je kiest bij het nadenken over de problemen die er zijn, en over de oplossingen die we moeten zoeken. Man, vrouw, opleidingsniveau, huidskleur, gender: het zijn allemaal aspecten die iemands sociale positie en identiteit bepalen. Tegelijk zijn dat ook aspecten die van invloed zijn op de impact van de klimaatcrisis. Zo is er een hoofdstuk over de uiteenlopende gevolgen van hittestress in relatie tot gender. Of over de invloed van de klimaatcrisis op oudere mensen met hart- en vaatziekten.”
‘De artseneed hierop aanpassen zou een sterke boodschap zijn’
Grasduinen
In Coloring Connections hebben de auteurs een aantal inspirerende voorbeelden bijeen willen brengen van onderzoek dat deze aspecten wel meeweegt: het zogenaamde ‘intersectionele perspectief’, rekening houdend met de verschillende elementen van onze identiteit. “Zo leer je na te denken over het verbinden van die grotere thema’s van de planeet met aandoeningen van mensen. Iedereen kan in het boek grasduinen: hoe wordt dit onderzoek gedaan, welke methoden kun je gebruiken?”
Zo’n breder perspectief is belangrijk, vindt Verdonk, omdat het nieuwe inzichten oplevert. “Waar zijn mensen kwetsbaar, welke mensen zijn kwetsbaarder en waarom? Als je dat weet kun je doelmatiger beleid inzetten. Dat geldt voor de dokter in de spreekkamer, voor onderzoekers, maar net zo goed voor beleidsmakers.” Er zijn namelijk grote verschillen in wie er geraakt wordt door de effecten van de klimaatcrisis. Sommige groepen in de samenleving zijn kwetsbaarder voor de gevolgen van die klimaatontwrichting dan andere. “Deze groepen worden nu al harder getroffen in een sociaal onrechtvaardige samenleving en krijgen ook nog eens klap na klap door de klimaatcrisis.”
