In Nederland kampen honderdduizenden patiënten met langdurige klachten als gevolg van een corona-infectie, ook wel post-covid genoemd. Met negen onderzoeken en de oprichting van een expertisecentrum hoopt Amsterdam UMC bij te dragen aan nieuwe inzichten en behandelmogelijkheden.
Tekst: Caroline Wellink • Foto: Shutterstock
ijf jaar na het uitbreken van de coronapandemie is nog maar weinig bekend over lang-durige klachten na een SARS-CoV-2- infectie. Waarom het virus zo’n breed scala aan symptomen kan veroorzaken, daarover tasten onderzoekers en medici nog steeds in het duister. Ook is er nog geen standaardbehandeling voor de patiënten die langdurige klachten ervaren nadat ze covid-19 hebben doorgemaakt. Symptomen zoals kortademigheid, vermoeidheid en concentratieproblemen komen veel voor, maar ook blijvende schade aan hart, longen en hersenen.
“Post-covid lijkt een ziektebeeld met veel gezichten”, zegt Joppe Hovius, hoogleraar Inwendige geneeskunde en mededirecteur van het Amsterdam Institute for Immunology and Infectious diseases (AI&I). “Niet alleen qua symptomen, ook wat betreft de onderliggende pathofysiologische mechanismen. Er zijn aanwijzingen dat mitochondriële dysfunctie een rol speelt: een verstoring van de energielevering in de cellen waardoor de energietoevoer hapert. Dit kan mogelijk de extreme vermoeidheid verklaren, en een onvermogen om te herstellen na inspanning. Ook vermoeden we dat er bij post-covid sprake kan zijn van neuro-inflammatie, een ontstekingsreactie in het centrale zenuwstelsel. Dit zou symptomen zoals geheugenproblemen en concentratieverlies kunnen veroorzaken, ook wel bekend als brain fog. Daarnaast kan na covid-19 het afweersysteem doorgaan met aanvallen van eigen lichaamscellen, wat klachten kan geven en verergeren. Tot slot kunnen gedragsmatige en psychologische factoren bijdragen aan het ontwikkelen en aanhouden van de symptomen.”
9 onderzoeken
Eind 2024 zijn de eerste 3 post-covid-expertisecentra in Nederland geopend, waaronder een in Amsterdam UMC dat wordt gecoördineerd door internist-infectioloog en hoogleraar Michèle van Vugt. In deze centra zal onderzocht worden of bestaande medicijnen de meest voorkomende klachten van patiënten kunnen verminderen. Tegelijk vormen ze ook een platform voor de uitwisseling van data en kennis, om nieuwe inzichten te verkrijgen en behandelmethoden te ontwikkelen.
Parallel hieraan werden landelijk 21 post-covidonderzoeken gehonoreerd met een ZonMw-subsidie. Amsterdam UMC ontvangt 6,5 miljoen euro voor 9 van deze onderzoeken. De focus ligt op het begrijpen van de oorzaken van de aanhoudende klachten. De onderzoekers willen onder andere weten in hoeverre er sprake is van een aanhoudende en doorgeslagen afweerreactie.
Zo gaan onderzoekers laboratoriummodellen ontwikkelen met menselijke cellen om nauwkeurig na te gaan wat er misgaat in het lichaam van mensen met post-covid. Ook beeldvormingstechnieken zoals PET-scans worden ingezet om te zoeken naar microstolsels die kenmerkend kunnen zijn voor post-covid. Hiermee hopen onderzoekers beter te begrijpen waar en hoe deze ophopingen ontstaan. Verder worden diagnostische markers onder de loep genomen waarmee post-covid sneller herkend kan worden, vooral bij kinderen, om zo eerder te kunnen ingrijpen. Daarnaast wordt onderzocht hoe veelvoorkomende klachten zoals vermoeidheid, concentratieproblemen en bloeddrukschommelingen effectief verlicht kunnen worden, onder meer met klinische studies naar de effectiviteit van bestaande geneesmiddelen en therapieën bij post-covid. Dat zou voor veel patiënten een enorme verbetering voor hun dagelijkse functioneren kunnen betekenen.
‘Post-covid lijkt een ziektebeeld met veel gezichten’
PAIS
De 9 post-covidonderzoeken zijn ondergebracht in het AI&I. Hovius: “Het ziektebeeld past goed in de groep van aandoeningen die we PAIS noemen: post-acute infectiesyndromen. Patiënten met PAIS ervaren vaak aanhoudende symptomen, zelfs nadat de oorspronkelijke infectie verdwenen is. Naast post-covid zijn postlymeziektesyndroom, Q-koortsvermoeidheidssyndroom en post-sepsissyndroom bekende vormen van PAIS. We zien dat PAIS vaak een grote impact hebben op het dagelijks leven van patiënten en kunnen leiden tot langdurige beperkingen in werk en sociale activiteiten. Ook in het geval van post-covid is een deel van de patiënten er dusdanig slecht aan toe dat ze gedeeltelijk of geheel arbeidsongeschikt zijn.”
Onderzoek naar PAIS is een van de speerpunten van het AI&I. Hovius verwacht dat de inmiddels opgedane kennis en expertise op dit vlak goed van pas kunnen komen bij de post-covidonderzoeken. “Omgekeerd zullen bevindingen uit deze onderzoeken zonder enige twijfel ook nieuwe mogelijkheden bieden voor diagnostiek en behandeling van andere PAIS. De samenwerking tussen verschillende expertisecentra in Amsterdam UMC, zoals tussen het Post-covid expertisecentrum en het Lymeziekte-expertisecentrum, biedt bovendien nieuwe kansen. Denk aan de inrichting van langdurige zorg en arbeidsgeneeskundige ondersteuning. Deze ontwikkeling creëert dan ook momentum voor PAIS als geheel en een kans om internationaal voorop te lopen in de ondersteuning van patiënten met langdurige infectiegerelateerde klachten.”
Multidisciplinair
De leidende rol van Amsterdam UMC in het covidonderzoek blijkt uit eerdere publicaties die internationaal veel aandacht hebben gekregen. “De studies over mitochondriële dysfunctie en auto-immuniteit als mogelijke oorzaken van post-covid hebben wereldwijd bijgedragen aan het begrip van langdurige klachten”, vertelt Hovius. Hij benadrukt dat de multidisciplinaire aanpak daarbij essentieel is geweest: “In AI&I werken meer dan 1.000 onderzoekers, clinici en wetenschappers samen aan vraagstukken rond infectieziekten en immunologie. Door deze kennis te combineren met neurobiologische en klinische expertise kunnen we sneller patronen ontdekken, en hopen we nieuwe benaderingen voor diagnostiek en behandeling te ontwikkelen. Deze dynamische samenwerking stelt onderzoekers in staat om snel te schakelen tussen inzichten uit fundamenteel en klinisch onderzoek. Dat biedt unieke kansen om complexe post-acute infectiesyndromen zoals post-covid te doorgronden. Daarmee leggen we een stevige basis om infectiegerelateerde klachten beter te begrijpen en de zorg voor alle PAIS-patiënten te verbeteren.” •
PAIS
De 9 post-covidonderzoeken zijn ondergebracht in het AI&I. Hovius: “Het ziektebeeld past goed in de groep van aandoeningen die we PAIS noemen: post-acute infectiesyndromen. Patiënten met PAIS ervaren vaak aanhoudende symptomen, zelfs nadat de oorspronkelijke infectie verdwenen is. Naast post-covid zijn postlymeziektesyndroom, Q-koortsvermoeidheidssyndroom en post-sepsissyndroom bekende vormen van PAIS. We zien dat PAIS vaak een grote impact hebben op het dagelijks leven van patiënten en kunnen leiden tot langdurige beperkingen in werk en sociale activiteiten. Ook in het geval van post-covid is een deel van de patiënten er dusdanig slecht aan toe dat ze gedeeltelijk of geheel arbeidsongeschikt zijn.”
Onderzoek naar PAIS is een van de speerpunten van het AI&I. Hovius verwacht dat de inmiddels opgedane kennis en expertise op dit vlak goed van pas kunnen komen bij de post-covidonderzoeken. “Omgekeerd zullen bevindingen uit deze onderzoeken zonder enige twijfel ook nieuwe mogelijkheden bieden voor diagnostiek en behandeling van andere PAIS. De samenwerking tussen verschillende expertisecentra in Amsterdam UMC, zoals tussen het Post-covid expertisecentrum en het Lymeziekte-expertisecentrum, biedt bovendien nieuwe kansen. Denk aan de inrichting van langdurige zorg en arbeidsgeneeskundige ondersteuning. Deze ontwikkeling creëert dan ook momentum voor PAIS als geheel en een kans om internationaal voorop te lopen in de ondersteuning van patiënten met langdurige infectiegerelateerde klachten.”
Multidisciplinair
De leidende rol van Amsterdam UMC in het covidonderzoek blijkt uit eerdere publicaties die internationaal veel aandacht hebben gekregen. “De studies over mitochondriële dysfunctie en auto-immuniteit als mogelijke oorzaken van post-covid hebben wereldwijd bijgedragen aan het begrip van langdurige klachten”, vertelt Hovius. Hij benadrukt dat de multidisciplinaire aanpak daarbij essentieel is geweest: “In AI&I werken meer dan 1.000 onderzoekers, clinici en wetenschappers samen aan vraagstukken rond infectieziekten en immunologie. Door deze kennis te combineren met neurobiologische en klinische expertise kunnen we sneller patronen ontdekken, en hopen we nieuwe benaderingen voor diagnostiek en behandeling te ontwikkelen. Deze dynamische samenwerking stelt onderzoekers in staat om snel te schakelen tussen inzichten uit fundamenteel en klinisch onderzoek. Dat biedt unieke kansen om complexe post-acute infectiesyndromen zoals post-covid te doorgronden. Daarmee leggen we een stevige basis om infectiegerelateerde klachten beter te begrijpen en de zorg voor alle PAIS-patiënten te verbeteren.” •
‘Post-covid lijkt een ziektebeeld met veel gezichten’
In Nederland kampen honderdduizenden patiënten met langdurige klachten als gevolg van een corona-infectie, ook wel post-covid genoemd. Met negen onderzoeken en de oprichting van een expertisecentrum hoopt Amsterdam UMC bij te dragen aan nieuwe inzichten en behandelmogelijkheden.
Tekst: Caroline Wellink • Foto: Shutterstock
ijf jaar na het uitbreken van de coronapandemie is nog maar weinig bekend over lang-durige klachten na een SARS-CoV-2- infectie. Waarom het virus zo’n breed scala aan symptomen kan veroorzaken, daarover tasten onderzoekers en medici nog steeds in het duister. Ook is er nog geen standaardbehandeling voor de patiënten die langdurige klachten ervaren nadat ze covid-19 hebben doorgemaakt. Symptomen zoals kortademigheid, vermoeidheid en concentratieproblemen komen veel voor, maar ook blijvende schade aan hart, longen en hersenen.
“Post-covid lijkt een ziektebeeld met veel gezichten”, zegt Joppe Hovius, hoogleraar Inwendige geneeskunde en mededirecteur van het Amsterdam Institute for Immunology and Infectious diseases (AI&I). “Niet alleen qua symptomen, ook wat betreft de onderliggende pathofysiologische mechanismen. Er zijn aanwijzingen dat mitochondriële dysfunctie een rol speelt: een verstoring van de energielevering in de cellen waardoor de energietoevoer hapert. Dit kan mogelijk de extreme vermoeidheid verklaren, en een onvermogen om te herstellen na inspanning. Ook vermoeden we dat er bij post-covid sprake kan zijn van neuro-inflammatie, een ontstekingsreactie in het centrale zenuwstelsel. Dit zou symptomen zoals geheugenproblemen en concentratieverlies kunnen veroorzaken, ook wel bekend als brain fog. Daarnaast kan na covid-19 het afweersysteem doorgaan met aanvallen van eigen lichaamscellen, wat klachten kan geven en verergeren. Tot slot kunnen gedragsmatige en psychologische factoren bijdragen aan het ontwikkelen en aanhouden van de symptomen.”
9 onderzoeken
Eind 2024 zijn de eerste 3 post-covid-expertisecentra in Nederland geopend, waaronder een in Amsterdam UMC dat wordt gecoördineerd door internist-infectioloog en hoogleraar Michèle van Vugt. In deze centra zal onderzocht worden of bestaande medicijnen de meest voorkomende klachten van patiënten kunnen verminderen. Tegelijk vormen ze ook een platform voor de uitwisseling van data en kennis, om nieuwe inzichten te verkrijgen en behandelmethoden te ontwikkelen.
Parallel hieraan werden landelijk 21 post-covidonderzoeken gehonoreerd met een ZonMw-subsidie. Amsterdam UMC ontvangt 6,5 miljoen euro voor 9 van deze onderzoeken. De focus ligt op het begrijpen van de oorzaken van de aanhoudende klachten. De onderzoekers willen onder andere weten in hoeverre er sprake is van een aanhoudende en doorgeslagen afweerreactie.
Zo gaan onderzoekers laboratoriummodellen ontwikkelen met menselijke cellen om nauwkeurig na te gaan wat er misgaat in het lichaam van mensen met post-covid. Ook beeldvormingstechnieken zoals PET-scans worden ingezet om te zoeken naar microstolsels die kenmerkend kunnen zijn voor post-covid. Hiermee hopen onderzoekers beter te begrijpen waar en hoe deze ophopingen ontstaan. Verder worden diagnostische markers onder de loep genomen waarmee post-covid sneller herkend kan worden, vooral bij kinderen, om zo eerder te kunnen ingrijpen. Daarnaast wordt onderzocht hoe veelvoorkomende klachten zoals vermoeidheid, concentratieproblemen en bloeddrukschommelingen effectief verlicht kunnen worden, onder meer met klinische studies naar de effectiviteit van bestaande geneesmiddelen en therapieën bij post-covid. Dat zou voor veel patiënten een enorme verbetering voor hun dagelijkse functioneren kunnen betekenen.
